Miền Bắc Việt Nam vừa trải qua hai cơn bão liên tiếp – bão số 10 và 11 – gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Bão chồng bão, lụt chồng lụt không chỉ là hiện tượng thời tiết cực đoan, mà còn là “bài kiểm tra” về khả năng thích ứng của hệ thống đô thị trước biến đổi khí hậu.
Với các đô thị đang đô thị hóa nhanh như Việt Nam, các khu đô thị mới và khu cao tầng mọc lên ở khắp nơi thì việc nâng cấp hạ tầng nội khu, xây thêm cống, lắp đặt thêm trạm bơm là chưa đủ. Trong bối cảnh ấy, thiết kế cảnh quan nếu được nhìn nhận đúng vai trò chính là một giải pháp kỹ thuật mềm nhưng có sức mạnh dài hạn, giúp đô thị thích ứng thay vì chỉ chống đỡ.

1. Hà Nội – Phép thử cho sức chống chịu của đô thị

Hai trận ngập lớn cuối tháng 9 và đầu tháng 10 vừa qua là ví dụ điển hình.

Hoàn lưu bão số 10 và 11 đã khiến Hà Nội ngập diện rộng, hơn 80 điểm úng ngập kéo dài nhiều giờ, nhiều khu đô thị cao cấp như Ciputra, Ngoại giao đoàn, Geleximco Lê Trọng Tấn hay Nam An Khánh cũng không tránh khỏi.

Điều này cho thấy, việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật riêng lẻ, nội khu, thiếu liên kết vùng và không có đánh giá thủy văn tổng thể đã tạo nên “những ốc đảo hiện đại nhưng dễ tổn thương”. Nước không chỉ ngập từ bên ngoài, mà còn bị dồn ứ từ chính bên trong các khu đô thị, khi mặt đất mất khả năng thấm và lưu trữ nước mưa tự nhiên.

2. Tư duy hạ tầng cứng – Khi đô thị quên mất chu trình nước tự nhiên

Trong quá trình đô thị hóa, chúng ta đã vô tình cắt đứt mối quan hệ giữa đô thị và nước:

• Ao hồ, mương, ruộng trũng – vốn là những “túi chứa tự nhiên” – bị san lấp.

• Mặt phủ đô thị kín đặc bởi bê tông và nhựa đường – nước không còn chỗ thấm.

• Hệ thống thoát nước vận hành cục bộ, thiếu kết nối với lưu vực tự nhiên.

Khi mưa lớn, toàn bộ dòng chảy mặt bị dồn vào hệ thống cống vốn chỉ thiết kế cho lượng mưa trung bình, dẫn đến ngập nhanh, rút chậm. Đó là hậu quả của việc coi nước mưa là “thứ cần loại bỏ”, thay vì “tài nguyên cần quản lý”.

3. Thiết kế cảnh quan – Giải pháp mềm cho hạ tầng thích ứng

Các thành phố tiên tiến đã sớm nhìn nhận thiết kế cảnh quan như một phần của hạ tầng kỹ thuật.
Thay vì “chống ngập”, họ hướng tới “sống chung với nước”, bằng hệ thống hạ tầng xanh (green infrastructure):

•  Công viên – hồ điều tiết: vừa là không gian công cộng, vừa tạm trữ nước mưa, giảm đỉnh lũ.

•  Wetland (đất ngập nước nhân tạo): làm sạch và điều hòa nước mưa trước khi xả ra sông.

•  Hành lang cây xanh – dải thấm nước: làm chậm dòng chảy mặt, giảm tải cho cống ngầm.

•  Vật liệu thấm nước, mái xanh, bề mặt đa tầng: giúp tăng khả năng thấm và bốc hơi nước tự nhiên.

Đây không chỉ là “làm cảnh đẹp hơn”, mà là thiết kế có chức năng sinh thái và kỹ thuật rõ ràng, có thể đo lường được hiệu quả chống ngập, cải thiện vi khí hậu và chất lượng môi trường đô thị.

4. Bài học từ quốc tế – Và hướng đi cho đô thị Việt Nam

• Tokyo xây dựng hệ thống hồ điều tiết ngầm khổng lồ dưới lòng đất, đồng thời phủ kín bề mặt bằng vật liệu thấm nước.

• Bangkok đã thay đổi hoàn toàn tư duy quy hoạch, chuyển từ “chống lũ” sang “sống chung với nước” sau trận lũ lịch sử năm 2011. Các khu vực trũng được quy hoạch lại thành hồ điều tiết, công viên ngập nước, đồng thời tăng dung tích trữ nước trong từng khu đô thị và áp dụng cảnh báo sớm bằng hệ thống cảm biến mực nước và GIS.

• Singapore thành lập Cơ quan Nước Quốc gia (PUB) thống nhất quản lý lưu vực, không cho phép thay đổi cao độ nền nếu chưa đánh giá thoát nước.

• Trung Quốc phát triển mô hình Sponge City – “thành phố bọt biển” – nơi cảnh quan, công viên, hồ và kênh đều tham gia điều tiết nước mưa.

Những kinh nghiệm này cho thấy, năng lực chống chịu của đô thị bắt đầu từ quy hoạch và thiết kế cảnh quan, chứ không chỉ là giải pháp cứu nguy sau mỗi cơn mưa lớn.

5. Eden Landscape và tư duy “cảnh quan thích ứng”

Trong nhiều năm qua, Eden Landscape tập trung phát triển hai giá trị cốt lõi: Native – Bản địa và Ecological – Sinh thái, làm nền tảng cho các giải pháp thiết kế cảnh quan hướng tới sự thích nghi và phát triển bền vững:

• Ứng dụng mô hình wetland, hồ sinh thái, bioswale và bề mặt thấm nước vào các khu đô thị.

• Phát triển hệ thống cây bản địa, tán rộng và rễ sâu để tạo cân bằng sinh thái tự nhiên cho khu cảnh quan.

• Kết hợp thiết kế cảnh quan với quy hoạch lưu vực thoát nước.

Đó là cách Eden Landscape nhìn nhận vai trò của mình: không chỉ tạo nên cảnh quan đẹp, mà còn tạo nên đô thị có khả năng thích ứng và phục hồi sau thiên tai.

Trong thời đại mà đô thị hóa tăng tốc, khí hậu toàn cầu biến đổi khó lường, những cơn bão, trận lũ ngày càng trở nên cực đoan – thì mỗi thành phố đều đang đứng trước bài kiểm tra về khả năng thích ứng. Để vượt qua, chúng ta cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, từ tầm chính sách đến thiết kế.

Khi cảnh quan đô thị được kiến tạo đúng cách, kết hợp cùng các giải pháp vĩ mô về khí hậu và sinh thái, Việt Nam – cũng như thế giới – sẽ tiến gần hơn tới một tương lai bền vững, hài hòa cùng mẹ thiên nhiên.

Eden Landscape